Cách mạng công nghiệp 4.0 với xu hướng phát triển dựa trên sự tập trung chủ yếu vào kết nối, tự động hóa, máy học, dữ liệu, sự phát triển đột phá của Internet vạn vật và trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi căn bản nền sản xuất của thế giới. Thư viện, với vai trò như một trung tâm văn hóa, trung tâm khoa học giáo dục và công nghệ, trung tâm tri thức, đương nhiên đang đóng một vai trò quan trọng và là một trong các đầu mối cung cấp thông tin, cung cấp dữ liệu trong thành phần “dữ liệu lớn – big data” của cuộc cách mạng công nghiệp lần này. Ở chiều ngược lại, hệ thống thư viện cũng có những bước tiến lớn trong ứng dụng công nghệ hiện đại nhằm tăng cường khả năng tiếp cận, khả năng lưu trữ, chất lượng dữ liệu cũng như trải nghiệm người dùng ngày một phong phú và ấn tượng hơn.
Trong khuôn khổ chuỗi bài viết lần này, chúng tôi xin tập trung liệt kê một số xu hướng ứng dụng công nghệ chính cũng như giới thiệu các mô hình thư viện hiện đại trên thế giới, đây có thể được coi như một nguồn tham khảo cho các thư viện trong tiến trình tìm kiếm thông tin và lên kế hoạch xây dựng mô hình thư viện công nghệ độc đáo của riêng mình.
- Xu hướng thứ nhất: Thư viện ưu tiên thiết bị di động Mobile First:
- Xu hướng Thư viện số Mobile-First là gì?
Thư viện ưu tiên thiết bị di động Mobile FirstMobile-First là xu hướng phát triển thiết kế thư viện số ưu tiên thiết bị di động hơn máy tính để bàn. Với xu hướng ngày càng nhiều người truy cập thông tin trên điện thoại thông minh và máy tính bảng của họ, các thư viện nhận ra nhu cầu phải điều chỉnh các bộ sưu tập và dịch vụ kỹ thuật số của họ cho phù hợp với nền tảng di động.
Các thư viện đang tập trung vào việc cung cấp nội dung có thể truy cập được trên thiết bị di động, chẳng hạn như điện thoại thông minh và máy tính bảng, để đáp ứng nhu cầu của người dùng di động.
- Mobile First ứng dụng trong Thư viện số thế nào?
Trong Thư viện số Mobile-First, trang web và tài nguyên trực tuyến được thiết kế với tư duy ưu tiên thiết bị di động, tập trung vào việc tạo trải nghiệm người dùng được tối ưu hóa cho màn hình nhỏ hơn và điều hướng dựa trên cảm ứng.
Điều này bao gồm việc sử dụng các kỹ thuật thiết kế đáp ứng để đảm bảo rằng trang web và tài nguyên có thể thích ứng với các kích thước và độ phân giải màn hình khác nhau, cũng như thiết kế giao diện di động trực quan và dễ sử dụng.
- Lợi ích chính của Thư viện số Mobile-First:
- Tăng khả năng tiếp cận và thuận tiện cho người dùng: Sinh viên, giảng viên, người dùng nói chung có thể truy cập tài nguyên thư viện từ mọi nơi, mọi lúc bằng thiết bị di động của họ mà không bị ràng buộc với máy tính để bàn. Điều này có thể giúp thúc đẩy học tập và nghiên cứu bên ngoài môi trường lớp học hoặc thư viện.
- Giúp tiếp cận tập người dùng mới đa dạng hơn: Thư viện số Mobile-First có thể giúp tiếp cận những người dùng mới có thể không có quyền truy cập vào máy tính để bàn truyền thống, chẳng hạn như các cộng đồng có thu nhập thấp, vùng sâu vùng xa hay đơn giản là các cá nhân đơn lẻ. Bằng cách làm cho tài nguyên thư viện dễ tiếp cận hơn thông qua các thiết bị di động, các thư viện có thể giúp thu hẹp khoảng cách kỹ thuật số và thúc đẩy sự công bằng trong tiếp cận thông tin.
- Một số thách thức:
-
- Khả năng tương thích với nhiều loại thiết bị di động và hệ điều hành: Một trong những thách thức chính là nhu cầu đảm bảo khả năng tương thích với nhiều loại thiết bị di động và hệ điều hành. Với rất nhiều loại thiết bị di động khác nhau trên thị trường, có thể khó đảm bảo rằng tài nguyên thư viện có thể truy cập và hoạt động trên tất cả chúng. Điều này yêu cầu các thư viện sử dụng các kỹ thuật thiết kế đáp ứng có thể thích ứng với các kích thước, độ phân giải màn hình khác nhau cũng như tài nguyên phát triển phải được bổ sung và bảo trì liên tục để theo kịp những thay đổi trong công nghệ.
- Trải nghiệm người dùng nhất quán : Các thư viện phải đạt được sự cân bằng giữa việc cung cấp trải nghiệm người dùng nhất quán trên tất cả các thiết bị trong khi vẫn tối ưu hóa những lợi ích của thiết bị di động. Mặc dù điều quan trọng là làm cho tài nguyên thư viện dễ sử dụng trên thiết bị di động, tuy nhiên vẫn phải đảm bảo rằng chúng cung cấp cùng mức chức năng như phiên bản dành cho máy tính để bàn. Điều này có thể khó đạt được trên màn hình nhỏ hơn, nơi có ít không gian hơn để hiển thị thông tin và ít chỗ hơn cho điều hướng phức tạp.
Nhìn chung, Thư viện số Mobile-First là một xu hướng quan trọng trong thiết kế thư viện và các dịch vụ có thể giúp các thư viện tiếp cận nhiều đối tượng hơn , cung cấp quyền truy cập thuận tiện hơn vào các nguồn tài nguyên của thư viện. Tuy nhiên, khâu lập kế hoạch và thiết kế phải được triển khai kỹ càng để đảm bảo rằng các tài nguyên có thể truy cập được, hoạt động hiệu quả và thân thiện với người dùng trên nhiều loại thiết bị và kích cỡ màn hình khác nhau.
- Thư viện số tích hợp Trí tuệ nhân tạo và Máy học:
- Trí tuệ nhân tạo và Máy học là gì?
Thư viện số tích hợp Trí tuệ nhân tạo và Máy họcTrở lại khoảng giữa đến cuối những năm 50, John McCarthy và Arthur Samuel lần lượt đặt ra các thuật ngữ Artificial Intelligence (AI) và Machine Learning (ML). Trong đó, AI đề cập đến lĩnh vực khoa học máy tính phát triển phần mềm để lấy dữ liệu và tạo ra các giải pháp cho những vấn đề đã nêu.
Machine Learning là một tập con của AI. Đó là việc sử dụng một mô hình được đào tạo về dữ liệu để đưa ra các quyết định giống như những nước đi trong trò cờ vua hoặc dự đoán như ai sẽ thắng trận Derby Kentucky.
Trí tuệ nhân tạo (AI) và Máy học (ML) là hai công nghệ tiên tiến đang được sử dụng ngày càng nhiều trong quá trình phát triển thư viện số. AI và ML có thể giúp nâng cao chức năng của thư viện, giúp người dùng dễ dàng truy cập thông tin họ cần hơn.
- Trí tuệ nhân tạo và Máy học ứng dụng trong Thư viện số thế nào?
Các thư viện số đang sử dụng công nghệ AI và máy học để cải thiện kết quả tìm kiếm, tự động hóa các tác vụ và cá nhân hóa trải nghiệm người dùng.
AI và ML có thể được sử dụng trong các thư viện thông qua việc triển khai các hệ thống đề xuất thông minh. Các hệ thống này sử dụng thuật toán và dữ liệu người dùng để giới thiệu sách, bài báo và các tài nguyên khác phù hợp nhất với sở thích và nhu cầu của người dùng. Điều này có thể giúp cải thiện trải nghiệm người dùng và tăng mức độ tương tác với thư viện.
AI và ML cũng có thể được sử dụng trong các thư viện thông qua phát triển chatbot và trợ lý ảo. Những công cụ này có thể giúp cung cấp hỗ trợ ngay lập tức cho người dùng, trả lời các câu hỏi và cung cấp hướng dẫn về cách sử dụng tài nguyên của thư viện.
AI và ML cũng có thể được sử dụng để tự động hóa nhiều tác vụ tốn thời gian mà các thủ thư hiện đang thực hiện. Ví dụ: những công nghệ này có thể được sử dụng để tự động phân loại sách và các tài nguyên khác dựa trên chủ đề của chúng, giúp người dùng dễ dàng tìm thấy những gì họ đang tìm kiếm.
- Lợi ích chính của Thư viện số tích hợp Trí tuệ nhân tạo và Máy học
- Tăng cường khả năng tìm kiếm và lọc thông tin: AI và Machine Learning có thể giúp tổ chức và phân loại thông tin một cách chính xác hơn, giúp người dùng tìm kiếm và lọc thông tin nhanh chóng và hiệu quả hơn.
- Cải thiện khả năng tương tác với người dùng: Thư viện số tích hợp AI và Machine Learning có thể sử dụng các công nghệ như chatbot để tương tác với người dùng, giúp họ tìm kiếm thông tin, đưa ra gợi ý và giải đáp thắc mắc.
- Tăng cường khả năng dự đoán và phân tích dữ liệu: AI và Machine Learning có khả năng phân tích và dự đoán xu hướng dữ liệu, giúp người quản lý thư viện đưa ra các quyết định hiệu quả hơn.
- Giảm thiểu thời gian và chi phí: Thư viện số tích hợp AI và Machine Learning có thể tự động hóa các quy trình như phân loại, tìm kiếm và lọc thông tin, giảm thiểu thời gian và chi phí cho người quản lý thư viện.
- Tăng cường khả năng cộng tác: Thư viện số tích hợp AI và Machine Learning giúp người dùng cộng tác và chia sẻ thông tin một cách dễ dàng, tăng cường sự kết nối và giao lưu giữa các thành viên trong cộng đồng thư viện.
- Một số thách thức:
- Dữ liệu chất lượng kém: Các thuật toán trí tuệ nhân tạo và máy học đòi hỏi dữ liệu chất lượng cao để hoạt động tốt. Nếu dữ liệu không chính xác, bị thiếu sót hoặc bị bias, thuật toán có thể không hoạt động đúng cách và dẫn đến kết quả không chính xác.
- Độ phức tạp của các thuật toán: Các thuật toán trí tuệ nhân tạo và máy học có thể rất phức tạp và khó hiểu. Điều này có thể gây khó khăn cho các chuyên gia thư viện khi triển khai và quản lý các thuật toán này.
- Độ tin cậy: Sự đáng tin cậy của các thuật toán trí tuệ nhân tạo và máy học là một vấn đề quan trọng. Nếu các thuật toán không đáng tin cậy, các quyết định được đưa ra dựa trên kết quả của chúng có thể không chính xác hoặc gây thiệt hại.
- Sự hiểu biết và đào tạo: Các chuyên gia thư viện cần có kiến thức về trí tuệ nhân tạo và máy học để triển khai và quản lý các thuật toán. Điều này đòi hỏi sự đào tạo và giáo dục để có được kiến thức và kỹ năng cần thiết.
- Quản lý dữ liệu: Thư viện số tích hợp trí tuệ nhân tạo và máy học cần quản lý lượng lớn dữ liệu để thu thập và xử lý. Điều này đòi hỏi hạ tầng mạng mạnh mẽ và phương tiện lưu trữ dữ liệu hiệu quả để đảm bảo các thuật toán hoạt động một cách trơn tru.
- Vấn đề về quyền riêng tư: Sự tích hợp của trí tuệ nhân tạo và máy học trong thư viện số đôi khi gây ra vấn đề liên quan đến quyền riêng tư của người dùng. Việc thu thập và sử dụng dữ liệu của người dùng có thể bị giới hạn hoặc cần phải tuân thủ các quy định về quyền riêng tư.
Nhìn chung, việc sử dụng AI và ML trong các thư viện có thể giúp cải thiện hiệu suất, hiệu quả và trải nghiệm người dùng của các tổ chức này. Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là những công nghệ này vẫn còn tương đối mới và có thể cần đầu tư đáng kể về nguồn lực và đào tạo để triển khai hiệu quả.
